Op school - althans in ieder geval in de jaren 80 - maakte de driehonderd jaar durende Nederlandse bezetting van Indonesië geen deel uit van het lesmateriaal, er werd op zijn hoogst naar verwezen als ‘kolonie’. Ook hoe de Tweede Wereldoorlog zich dáár voltrok en de daaropvolgende onafhankelijkheidsoorlog werden nauwelijks of niet behandeld. Als er wel over de onafhankelijkheidsoorlog werd gesproken, was dat met afkeuring, afgrijzen en termen als ‘bloedig’ en ‘wreed’. Dat was het ook, dat is elke oorlog, maar als je bedenkt dat er 300 jaar onderdrukking aan vooraf was gegaan, valt de blinde woede die eruit kwam ineens veel beter te begrijpen.
Als het over de Tweede Wereldoorlog ging, werd er vooral
veel aandacht besteed aan de heldhaftigheid van de bevolking in
Nederland. Spannende verhalen, een eindeloze reeks aan verzetshelden en
iedereen hielp mensen onderduiken. Ook dat beeld is verontrustend eenzijdig: Nederland
had een van de hoogste percentages gedeporteerde Joden in West-Europa tijdens
de Tweede Wereldoorlog. Van de ongeveer 140.000 Joden die in Nederland woonden
in 1940, werden er meer dan 100.000 gedeporteerd naar concentratiekampen, wat
neerkomt op ongeveer 73% van de Joodse bevolking in Nederland. Een schrikbarend hoog percentage
in verhouding met andere landen, en dat met dank aan een groot aantal lokale
politici en ambtenaren, de politie en spoorwegpersoneel. En dan had je nog de
NSB, de politieke partij die in 1931 - dus al ver vóórdat de Tweede Wereldoorlog
uitbrak – geïnspireerd door Mussolini en Hitler werd opgericht. De partij had tegen
1940 maar liefst 32.000 leden en werkte tijdens de bezetting vol overgave samen
met de Duitsers.
Het beeld van Nederland als een land vol verzetshelden, werd
in de decennia na de oorlog vaak benadrukt, misschien als een manier om
collectieve trots en herstel te bevorderen. Maar dat beeld is te lang blijven
hangen, waardoor we er te weinig van hebben geleerd. We hebben nadien partijen
toegelaten in het politieke landschap, die standpunten hebben die lijnrecht en openlijk
(‘meer of minder Marokkanen’) tegen artikel 1 van onze grondwet in gaan. De
Zwarte Piet-discussie werd jarenlang, openlijk en schaamteloos gevoerd. Er is
sprake van hardnekkig institutioneel racisme, bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt,
in het onderwijs en bij organen zoals de Rijksbelastingdienst (de toeslagenaffaire,
waaruit discriminatie van ouders met een migratieachtergrond bleek). Allemaal
zaken waar vanuit het buitenland met verbijstering op werd gereageerd, maar
waar wij onze schouders over ophalen.
We hebben onze mond vol met mooie uitspraken als ‘tolerant
land’ en ‘wij zien geen kleur’, maar dat is niet meer dan windowdressing. En door
geen kleur te zien, ontken je ook het koloniale (lees: bezettings-) en
slavernijverleden van Nederland, wat ook wordt onderschreven in dit
onderzoek naar de ervaringen van zwarte vrouwen in Nederland (met de
veelzeggende titel Dutch Racism is not Like Anywhere Else). Pas na decennia en onder
grote druk werden er excuses aangeboden voor het slavernijverleden en de oorlogsmisdaden in Indonesië tijdens
de Tweede Wereldoorlog (zie onderaan voor de tijdlijnen).
Zolang we blijven vasthouden aan het beeld van Nederland als
het beste kind van de klas, blijven we wegkijken van de realiteit. De realiteit
is dat racisme en xenofobie in ons land niet nu pas de kop opsteken, maar er altijd
al zijn geweest. En nu zijn er nieuwe bevolkingsgroepen die eronder lijden,
zoals de moslimgemeenschap en de vluchtelingengemeenschap. Dat beschadigt
mensen, maar ook ons land, bijvoorbeeld onze economie: mensen die ongelukkig
zijn, zijn minder productief en doen een groter beroep op de zorg. En dat geldt
niet alleen voor die bevolkingsgroepen, maar ook voor de mensen die zich
ernstig zorgen maken over de ontwikkelingen.
Uitsluiting raakt aan de fundamentele behoefte om ergens bij
te horen. De effecten van uitsluiting zijn ingrijpend:
- verminderd zelfvertrouwen
- laag zelfbeeld
- gebrek aan vertrouwen in anderen
- agressie
- antisociaal en crimineel gedrag
- onvermogen om zich te uiten
- gevoelens van wanhoop, frustratie, boosheid, teleurstelling, hulpeloosheid en
onzekerheid
De meeste mensen die dit raakt, gebruiken vermijding als
copingstrategie, maar dat bevordert juist de mentale problemen in het lijstje.
Een slang die zichzelf in de staart bijt.
Uitsluiting staat integratie in de weg, want waarom zou je
moeite doen als je niet welkom bent en je je binnen je eigen gemeenschap wel
fijn en gewaardeerd voelt? Uitsluiting vergroot ook het risico op radicalisering,
omdat mensen daardoor steun zoeken bij gemeenschappen die hen wél accepteren
zoals ze zijn, of hen zelfs aansporen zich te verzetten tegen die uitsluiting.
Uitsluiting is ook een van de belangrijkste oorzaken van de toenemende
criminaliteit onder bepaalde bevolkingsgroepen. Als je al van kleins af aan
meekrijgt dat je niets waard bent, niet uitgenodigd wordt voor
sollicitatiegesprekken alleen al door je achternaam, op straat argwanend aan
wordt gekeken - waarom zou je dan nog je best doen? Je hebt niets meer te
verliezen, toch? En je moet ergens heen met je frustratie en woede. En nee, ik
praat wangedrag zeker niet recht, maar als we niet begrijpen en erkennen dat we
daar ook een aandeel in hebben gaan we het niet oplossen. Nederland is niet het
beste kind van de klas - we can do better.
If the child is not embraced by the village, it will burn it down to feel its
warmth.
Beeld: 1 op de 10 mensen ervaart discriminatie of racisme.
_________________________________
Tijdlijn excuses slavernijverleden
- 2001
- VN Wereldconferentie tegen Racisme: Tijdens deze conferentie in
Durban werd slavernij officieel erkend als een misdaad tegen de
menselijkheid. Dit zette wereldwijd de discussie over excuses en
herstelbetalingen in gang.
- 2013
- Keti Koti-herdenking: Tijdens de herdenking van 150 jaar afschaffing
van de slavernij sprak toenmalig vicepremier Lodewijk Asscher over de
"donkere bladzijden" van het slavernijverleden, maar formele
excuses bleven uit.
- 2021
- Rapport 'Ketenen van het Verleden': De Dialooggroep
Slavernijverleden presenteerde dit rapport, waarin werd geadviseerd om
excuses aan te bieden en een bewustwordingsfonds op te richten. Dit
rapport gaf een belangrijke impuls aan de discussie.
- 19
december 2022 - Excuses van premier Mark Rutte: Premier Rutte bood
namens de Nederlandse regering formeel excuses aan voor het
slavernijverleden. Dit gebeurde in het Nationaal Archief in Den Haag, in
aanloop naar het Herdenkingsjaar Slavernijverleden in 2023.
- 1
juli 2023 - Excuses van koning Willem-Alexander: Tijdens de Nationale
Herdenking Slavernijverleden bood de koning ook excuses aan en vroeg om
vergiffenis, wat als een symbolische en belangrijke stap werd gezien.
Tijdlijn excuses oorlogsmisdaden Indonesië
- 1969 - Excessennota: De Nederlandse regering publiceerde de Excessennota, waarin werd erkend dat er sprake was van excessief geweld tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949). Echter, het werd toen nog niet als structureel geweld erkend.
- 2005 - Minister Ben Bot: Tijdens een bezoek aan Indonesië erkende minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot dat Nederland "aan de verkeerde kant van de geschiedenis" had gestaan door de onafhankelijkheid van Indonesië met geweld te bestrijden. Dit werd gezien als een stap richting erkenning, maar geen formeel excuus.
- 2011 - Excuses voor Rawagede: De Nederlandse regering bood excuses aan voor het bloedbad in Rawagede (1947), waarbij honderden Indonesische burgers werden gedood door Nederlandse troepen. Dit gebeurde na een rechtszaak aangespannen door overlevenden en nabestaanden.
- 2020 - Koning Willem-Alexander: Tijdens een staatsbezoek aan Indonesië bood koning Willem-Alexander excuses aan voor het geweld dat door Nederlandse troepen werd gepleegd tijdens de onafhankelijkheidsoorlog.
- 2022 - Excuses van premier Rutte: Naar aanleiding van een grootschalig historisch onderzoek naar dekolonisatieoorlog (1945-1950), uitgevoerd door onder andere het NIOD, bood premier Mark Rutte formele excuses aan voor het structurele en extreme geweld dat door Nederland werd gebruikt.
Reacties
Een reactie posten